Of je nu al een tijdje piano speelt of net begint, de kans is groot dat je al wel gehoord hebt over “kruisen” # en “mollen” ♭. Deze kleine symbolen hebben een grote betekenis in de wereld van de muziek, en vandaag ga ik je dan ook de geheimen van kruisen en mollen vertellen. En dan voornamelijk dingen die je nog niet wist over de kruisen en mollen.
Als je net begint met pianospelen lijkt het je misschien wat moeilijk, maar wees gerust ik ga het je allemaal op mijn eigen duidelijke manier uitleggen.
Wat zijn kruisen en mollen
Kruisen en mollen zijn symbolen die in de muziek de toonhoogte van noten veranderen.
Een kruis maakt een noot een halve toon hoger, terwijl een mol een noot een halve toon lager maakt.
Een noot met een kruis of een mol ervoor krijgt een iets andere naam. Bij de kruisen komen de letters IS achter de naam van de noot.
F ⟹ Fis, C ⟹ Cis
Bij de mollen komen de letters ES achter de naam van de noot.
B ⟹ Bes, D ⟹ Des
Als je in de bladmuziek een noot F ziet staan met een # ervoor dan weet je dat de F een Fis moet worden en dat je op de piano de F een halve toon moet verhogen. Je speelt dan de zwarte toets die rechts van de F ligt (dus hoger als de F).
Kruisen en mollen horen bij de verschillende toonsoorten.
Bijvoorbeeld:
In de toonsoort van C hebben we geen kruisen of mollen
In de toonsoort van G hebben we één kruis en dat is de Fis
In de toonsoort van F hebben we één mol en dat is de Bes.
De kruisen en de mollen laten je dus weten welke noten je kunt verwachten in een bepaalde toonsoort. Lees hier meer over de toonsoorten
Enharmonisch gelijk
Als je naar het toetsenbord van de piano kijkt dan zie je dat tussen de witte toetsen F en G één zwarte toets ligt. Dat betekent dat je deze zwarte toets speelt als je de F moet verhogen naar een Fis. Maar ook dat je deze zwarte toets speelt als je de G moet verlagen naar een Ges.
Zo krijgt de zwarte toets tussen de F en de G twee namen, de Fis en de Ges, maar in beide gevallen klinkt hij hetzelfde.
En dat noemen we enharmonisch gelijk.
Enharmonisch gelijk zijn dus twee tonen die hetzelfde klinken maar anders heten. En ik kan me voorstellen dat dat voor jou best wel ingewikkeld klinkt.
Wanneer heet de zwarte toets dan Fis en wanneer Ges?
We hadden het net al even over toonsoorten waarvan we toonsoorten met kruisen hebben en toonsoorten met mollen.
En ik denk dat het wel logisch klinkt als ik zeg dat wanneer we in een toonsoort met kruisen spelen we de zwarte toets een Fis noemen. En wanneer we in een toonsoort met mollen spelen we diezelfde zwarte toets een Ges noemen.
De geheimen van kruisen en mollen
De afgelopen tijd heb ik aardig wat vragen gekregen met betrekking tot de kruisen en mollen en graag wil ik vele van deze vragen in dit blog beantwoorden. Zodat jij een betere kennis van de kruisen en mollen krijgt en je dus weer makkelijker verder kunt met het pianospelen.
Hier komen de vragen:
- Wat is de volgorde van de mollen?
- Wat is de volgorde van de kruisen?
- Hoe kan ik de volgorde van de kruisen en mollen goed onthouden?
- Hoe zie je of een muziekstuk in Bes majeur staat?
- Ik heb een stuk met 3 mollen, welke toetsen zijn dat?
- Is A kruis dezelfde toets als B mol?
- Als je een C met een mol hebt, waar gaat die dan naartoe?
- Hoe kan ik een E met een kruis ervoor spelen?
- Wat is het verschil tussen F majeur met 1 mol en F majeur met 6 kruisen?
- Wat is een dubbel kruis?
Wat is de volgorde van de mollen?
In de muziektheorie staat de volgorde van de kruisen en de mollen vast.
Bij de mollen is de eerste mol altijd de Bes. Dit kan nooit een Des of Ges of As zijn.
Ik heb het dan over het aantal mollen dat vooraan de notenbalk staat geschreven. Niet over een mol die zomaar ergens in een stuk voorkomt, midden in een stuk kan iedere noot zomaar een mol krijgen.
De mollen die vooraan de notenbalk staan geschreven bepalen ook meteen de toonsoort waarin het stuk staat. En daarbij is de volgorde van de mollen erg belangrijk, want daaraan kan je zien wat de toonsoort is. Weet je niet de goede volgorde te benoemen dan zul je ook een verkeerde toonsoort bepalen.
De volgorde van de mollen is als volgt:
Bes – Es – As – Des – Ges – Ces – Fes
Als je goed kijkt naar bovenstaande afbeelding kun je aan het bolletje van de mol aflezen voor welke noot de mol bedoeld is. De eerste mol staat op de plek van de B, de tweede mol op de plek van de hoge E en de derde mol op de plek van de A.
Wat is de volgorde van de kruisen?
Voor de kruisen geldt ook een vaste volgorde als we het hebben over de kruisen die vooraan de notenbalk staan.
De eerste kruis is altijd de Fis, dit kan ook wederom nooit een Cis of Gis zijn. En uiteraard kun je aan de volgorde van de kruisen weer zien in welke toonsoort het stuk staat geschreven.
De volgorde van de kruisen is als volgt:
Fis – Cis – Gis – Dis – Ais – Eis – Bis
Ook bij de kruisen kun je aan de plek op de notenbalk zien voor welke noot het kruis bedoeld is, De eerste kruis is voor de F en de tweede kruis is voor de C.
Heb je gezien dat de volgorde van de mollen precies tegenovergesteld is aan de kruisen?
Hoe kan ik de volgorde van de kruisen en de mollen goed onthouden?
Je kunt natuurlijk deze rijtjes met kruisen en mollen uit je hoofd leren, maar er is ook een trucje voor om ze te onthouden. Hiervoor gebruik je de zwarte toetsen van de piano.
Omdat de kruis een noot een halve toon verhoogd begin je met de volgorde van de kruisen bij de onderste toets (zodat je kunt verhogen) van het blokje van drie zwarte toetsen op de piano, dit is de Fis. Daarna ga je naar de onderste toets van het blokje van twee zwarte toetsen, dit is de Cis. Vervolgens ga je naar de zwarte toets die één toets hoger ligt als de Fis en je komt bij de Gis. Dan één toets hoger als de Cis, dit is de Dis en tot slot één toets hoger als de Gis, de Ais.
Zo heb je met behulp van de zwarte toetsen de volgorde van de eerste vijf kruisen gevonden.
Ik heb een video gemaakt van de volgorde van de kruisen daarmee wordt het nog duidelijker.
Dit trucje gaat bij de mollen precies andersom. De mol verlaagt de noot met een halve toon, dus beginnen we bovenaan bij het blokje van drie zwarte toetsen zodat we kunnen verlagen, dit is de Bes. Dan naar de bovenste toets van de twee zwarte toetsen, de Es. Vervolgens de zwarte toets onder de Bes, dit is de As. Dan de zwarte toets onder de Es, de Des. En tenslotte de zwarte toets onder de As, de Ges. Zo heb je met behulp van de zwarte toetsen de volgorde van de eerste vijf mollen gevonden.
Dit was mijn trucje voor de volgorde van de kruisen en de mollen, volgens mij kun je je nu nooit meer hiermee vergissen.
Ook voor de volgorde van de mollen heb ik een video gemaakt.
Hoe zie je of een muziekstuk in Bes majeur staat?
Zoals gezegd geeft de volgorde van de kruisen en mollen aan in welke toonsoort het stuk staat.
Bij de mollen is het zo dat je de toonsoort met één mol gewoon moet onthouden, dat is de F. De toonsoort F heeft één mol en dat is de Bes.
De toonsoort die daar op volgt is de toonsoort van de voorlaatste mol.
Wanneer het stuk twee mollen heeft dan zijn dat de Bes en de Es. De Es is de laatste mol en de Bes is de voorlaatste mol. Daarmee heb je de toonsoort Bes gevonden, deze toonsoort heeft dus twee mollen.
Wanneer het stuk drie mollen heeft dan zijn dat de Bes, de Es en de As. De voorlaatste mol is de Es en daarmee heb je de toonsoort Es gevonden.
De toonsoort Es heeft dus drie mollen, de Bes, de Es en de As.
Ik hoop dat je inziet dat het juist zeggen van de volgorde van de mollen cruciaal is bij het bepalen van de toonsoorten. Zeg je voor drie mollen As, Bes en Es dan is de voorlaatste mol de Bes en denk je dus dat je in de toonsoort van Bes speelt, maar dit klopt dan niet.
Mijn advies is dan ook om het rijtje met de volgorde van de mollen zoals hierboven beschreven goed te onthouden, dan weet je ook altijd de juiste toonsoort.
De toonsoort van D majeur
Voor het bepalen van de toonsoorten met kruisen is er een andere regel. Wat is de laatste kruis en ga daar een halve toon boven zitten en je weet de toonsoort.
Bij één kruis hebben we de Fis, dit is ook meteen de laatste kruis, een halve toon daarboven is de G. De toonsoort met één kruis, de Fis, heet de toonsoort van G.
Bij twee kruisen hebben we de Fis en de Cis, de Cis is dan de laatste kruis, een halve toon daarboven is de D. De toonsoort met twee kruisen, de Fis en de Cis, heet de toonsoort van D.
Je ziet dat ook hier weer de volgorde van de kruisen zeer belangrijk is, anders kom je bij de verkeerde toonsoort uit.
Ik heb een stuk met drie mollen welke tonen zijn dat?
Uit het rijtje van hierboven kun je zien dat de eerste drie mollen de Bes, de Es en de As zijn.
Dus wanneer er vooraan de notenbalk drie mollen staan geschreven dan zul je de B, de E en de A moeten verlagen naar de Bes, de Es en de As.
Is A kruis dezelfde toets als B mol?
Dat klopt. Als je de A gaat verhogen (A kruis) dan pak je de zwarte toets rechts van de A, deze heet dan Ais. Als je de B gaat verlagen (B mol) pak je de zwarte toets links van de B, deze heet dan de Bes.
De zwarte toets tussen de A en de B in heeft één klank maar twee namen, de Ais en de Bes
Als je een C met een mol hebt, waar gaat die dan naar toe?
Dat is een wat lastigere vraag.
Het verhogen of verlagen van de tonen doen we met een halve toon.
Ik heb daar de volgende formule voor:
Van iedere willekeurige toets naar de dichtstbijzijnde toets is een halve afstand.
Van de C naar de Cis (de zwarte toets rechts van de C) is een halve afstand. De andere kant op, dus van de C naar de B is ook een halve afstand, want tussen de C en de B ligt geen zwarte toets dus is de B de dichtstbijzijnde toets.
Als je een C met een mol moet spelen dan speel je dus de toets B, maar je noemt de B op dat moment een Ces (de C met een mol).
Hoe kan ik een E met een kruis ervoor spelen?
Hiervoor geldt hetzelfde principe.
Om een noot een halve toon te verhogen ga je naar de dichtstbijzijnde toon rechts daarvan. De dichtstbijzijnde toon rechts van de E is de F.
Om een E met een kruis ervoor te spelen speel je dus de toets F, maar je noemt hem de Eis (de E met een kruis).
Wat is het verschil tussen F majeur met één mol en F majeur met zes kruisen?
F majeur heeft inderdaad één mol, de Bes.
Bij de kruisen kijk je naar de laatste kruis en daar ga je een halve toon boven zitten om de juiste toonsoort te vinden. Als het gaat om een toonsoort met zes kruisen dan zie je in het lijstje hierboven dat de zesde kruis de Eis is. Een halve toon daarboven is de naam van de toonsoort.
De Eis is weer zo’n lastige want je zegt Eis maar je speelt een F. Maar nu komt de oplossing: Een halve toon boven de Eis ofwel de F is de Fis.
Dus de toonsoort met zes kruisen is de toonsoort van Fis en niet van F.
Bovendien kun je dit ook al zien aan het feit dat je met kruisen speelt, de eerste kruis is altijd de Fis. Dus de toonsoort van F met kruisen bestaat niet, wel de toonsoort van Fis.
Wat is een dubbel kruis?
De naam zegt het al: de dubbel kruis is een dubbele kruis. In plaats van dat je de toon met een halve toon gaat verhogen, verhoog je de toon met een hele toon.
Een F met een dubbel kruis wordt geen Fis maar een Fisis. Je speelt dan de G
Maar wees gerust een dubbel kruis mag je vergeten want deze komt maar weinig voor.
Samenvatting van de geheimen van kruisen en mollen
In dit blog heb ik je een heleboel duidelijkheid gegeven over allerlei vragen die met de kruisen en de mollen te maken hebben. We hebben het gehad over:
- Wat kruisen en mollen zijn
- Wat enharmonisch gelijk is
- De juiste volgorde van de kruisen en de mollen en hoe je die kunt onthouden
- Hoe je de toonsoorten kunt bepalen
- Hoe het zit met een E met een kruis en een C met een mol
- Wat een dubbel kruis is
Ben jij klaar om de geheimen van kruisen en mollen in de praktijk te brengen en je pianospel te verbeteren? Begin dan vandaag meteen met het oefenen en bekijk als je nog moet gaan beginnen mijn gratis online lessen om je te helpen bij het leren pianospelen.
Samen kunnen we plezier hebben en genieten van het muziek maken.
